Mấy năm nay, nhắc tới ngành tôm Việt là kèm theo bao khó khăn, dù thời gian gần đây đã xuất hiện cụm từ “xanh hóa đồng tôm” hay “phát triển bền vững, trung hòa khí thải…”. Vậy ngành tôm ta thực ra đang ở đâu trong hoàn cảnh đầy biến động phức tạp này?
     Khó khăn chồng chất ngành tôm hay được nhắc tới là nuôi nhỏ lẻ, rủi ro cao, tỉ lệ nuôi thành công thấp. Hệ lụy là giá thành cao; người nuôi không có lãi; còn doanh nghiệp (DN) chế biến mất sức cạnh tranh so tôm các nước khác, nhất là Ecuador và Ấn Độ. Tình hình nuôi hiện nay là bị dịch bệnh tấn công diện rộng, tôm thả nuôi khoảng ba tuần tuổi là nhiễm bệnh và thiệt hại. Bệnh tôm phổ biến là EHP và TPD.
     Mây đen, dấu hiệu mưa tới. Nuôi tôm rất cần sự ổn định của môi trường, nhất là nước nuôi. Mưa lớn dẫn tới thay đổi đột ngột một số chỉ tiêu cơ bản trong ao tôm như độ mặn, độ kiềm, pH… Dẫn tới tôm có thể bị căng thẳng hay giảm sức đề kháng, dễ bị vi khuẩn tấn công… Cho nên, thả nuôi tôm hay tránh lúc mưa dầm. Bây giờ đang đầu mùa mưa, thỉnh thoảng cũng có mây đen, nhưng chưa căng thẳng, bởi mới đầu mùa. Nhưng đang có những “mây đen” khác đang tấn công tới tấp đồng tôm.
     “Mây đen” đáng kể là việc phía Hoa Kỳ (HK) áp thuế lên hàng hóa Việt bán qua đó, có tôm. HK là thị trường hàng đầu của tôm Việt. Cho nên “mây đen” này tác động nghịch không nhỏ. Thuế quan này tác động tới cục diện thương mại toàn cầu, không riêng nước ta; nhưng xét riêng ngành tôm thì tôm ta có phần bất lợi vì mức thuế tôm từ các nước đối thủ thấp hơn nhiều. Theo thông tin, đầu tháng 5 cơ quan thương mại hai nước sẽ gặp nhau để đàm phán soát xét cho mức thuế phù hợp, thỏa đáng trên nền tảng có sự chia sẻ, nhân nhượng nhau. Nói lý thuyết là vậy, nhưng rất khó đoán thái độ của phía đối tác này; sòng phẳng hay có sự áp đặt, răn đe thì chưa biết. Chỉ hy vọng ngành thực phẩm, có tôm cá, là nhu yếu phẩm; khác các hàng hóa mang tính chất công nghệ có thể ảnh hưởng tới sản phẩm nội địa tương đồng của họ. Mặt khác trong hàng ngàn tỷ USD hàng hóa thế giới bán vào HK, doanh số tôm của ta ở đây không tới tiền tỷ, thiết nghĩ không phải là sản phẩm cần đối phó, ngăn chặn thông qua công cụ thuế. Suy nghĩ vậy chút lạc quan, để trước mắt tập trung cho chế biến sản phẩm kịp thời giao hàng để tới cảng HK trước ngày ân hạn thuế (9 tháng 7). Trừ ngày tàu chạy và dự phòng rủi ro tàu chậm trễ, chắc chỉ còn nửa tháng để hoàn tất cuộc chạy đua này, nghĩa là chỉ trong đầu nửa tháng 5; nếu tàu tới bờ tây thì có thể kéo dài hơn.
     “Mây đen” này đang gây bao âu lo, phiền phức thì một cảnh báo đỏ được công bố. Đại học Cần Thơ lần đầu tiên xác định chủng vi khuẩn PDD cực độc, gây chết tôm giai đoạn nhỏ đến 90%. Vi khuẩn này đã xuất hiện tại nhiều nước như Trung Quốc (2019), Ấn Độ (2020), Thái Lan (2024). Vi khuẩn này ngoài gây bệnh cho tôm thẻ, sú còn có thể gây bệnh cho một số loại cá biển. Sắp tới sẽ tiếp tục nghiên cứu về cơ chế gây bệnh của PDD và các biện pháp phòng ngừa bệnh. Mây thêm đen trên những cánh đồng tôm ở đồng bằng sông Cửu Long, không biết bao giờ trời lại sáng trong như mong muốn!
     Tình hình tôm nuôi bị thiệt hại, khiến người dân chùng tay thả nuôi. Theo thống kế so năm trước, sản lượng tôm giống tiêu thụ có tăng nhưng đang trên đà giảm; đồng thời theo thông tin từ các cơ sở cung ứng thức ăn, chỉ tiêu thụ thức ăn phần lớn cho tôm ở giai đoạn tháng rưỡi tuổi trở lại. Có nghĩa là tôm nuôi thiệt hại rất lớn từ sau thả nuôi đến tháng rưỡi tuổi. Điều này cũng lý giải, thông lệ tháng 5 này là vào vụ tôm, mức cung khá, giá cả không còn căng thẳng; nhưng nay giá tôm thương phẩm vẫn duy trì mức khá cao, chủ yếu do cung thấp, khiến các DN chế biến như ngồi trên lửa!
     Hôm nay, Thủ tướng thông tin ngày 7/5 là khởi động đàm phán thuế với phía HK. Và trước 20/5 các DN chế biến cũng ngưng xuất hàng tới bờ đông HK để tránh rủi ro hàng tới cảng sau ngày 9/7. Trong giai đoạn sau 20/5 đến khi có mức thuế đối ứng chính thức từ HK, các DN ta tập trung vào các thị trường khác; ít nhiều tạo ra khó khăn, và khó khăn này không nhỏ bởi giải pháp nay được thực thi đồng loạt từ các DN, sẽ tạo ra lợi thế cho đối tác. Nói vậy chớ chúng ta cũng có lòng tin, các DN biết ứng xử khéo léo, linh hoạt, việc đa dạng hóa thị trường đã có chuẩn bị từ sớm rồi.
     Đất nước đang có sự chuyển động mạnh mẽ hơn bao giờ. Tái cơ cấu tổ chức, sắp xếp lại hệ thống quản lý hành chánh để đơn giản thủ tục, để tiết kiệm và nhất là để nâng cao hiệu quả điều hành. Tổng Bí thư vừa ký ban hành Nghị quyết về phát triển kinh tế tư nhân…Tất cả cho một Việt Nam hùng cường, đi lên bền vững… Thời cơ đang lớn hơn bao giờ hết, thiết nghĩ đó là động lực cũng to lớn hơn bao giờ hết để các ngành kinh tế nói chung, ngành thủy sản nói riêng sẽ vượt qua thách thức nêu trên, đạt những thành quả to lớn hơn nữa, xứng danh là ngành kinh tế quan trọng của đất nước.

Hồ Quốc Lực