bg-mot-goc-nhin-

Số liệu quý I/2021 và dự báo 6 tháng đầu năm nay cho thấy thủy sản tăng kim ngạch xuất khẩu hai con số, cá tra cũng trong niềm vui chung đó. Tuy nhiên, nhìn dài một chút, mấy năm qua, theo các phương tiện truyền thông, cá tra - quà tặng từ thiên nhiên - đang lúng túng trong các ao, bè. Chúng không bơi tung tăng như một thời đã có, mà đang có dấu hiệu bơi ngang...
         Nói chung là vậy, nhiều chủ ao thua lỗ, nhiều nơi phơi ao; nhiều hãng chế biến cá cũng khó khăn lớn. Nhưng cũng không ít điểm sáng, nhiều hãng chế biến ăn nên làm ra đáng kể, trở thành những ngôi sao sáng trong không gian, hoàn cảnh cá khá ảm đạm này.

         Kết quả tốt hay không tốt, đều cần tìm nguyên nhân để nắm rõ câu chuyện và tìm lối cho cá bơi nhanh hơn! Nguyên nhân hay nhắc tới là cán cân cung cầu và giá thành sản phẩm. Giá thành cao, muốn có chút tiền lời, giá bán phải cao. Giá cao, người tiêu dùng sẽ thay thế thực phẩm đang sử dụng bằng sản phẩm tương đồng. Thị trường thế giới có 05 thứ cá thịt trắng là các tuyết, cá chẽm, cá rô phi, cá tra và cá minh thái. Giá cả cũng theo thứ tự này. Sản phẩm thay thế cá tra là cá minh thái. Cá minh thái (Alaska pollock) sống tập trung ở eo biển Bering, gần như độc quyền khai thác của Nga và Hoa Kỳ, với sản lượng khai thác trong tự nhiên hàng triệu tấn mỗi quốc gia mỗi năm. Khoảng năm 2007, sản lượng tự nhiên cá này giảm sút quá lớn, hạn ngạch khai thác giảm đột ngột. Cá tra fillet là sản phẩm thay thế vì có chất lượng tốt, hương vị thơm ngon và giá cả tương đồng. Tuy nhiên, thời gian phục hồi cá minh thái trong tự nhiên kéo dài nhiều năm, đến khoảng năm 2010 thì trở lại trạng thái ban đầu. Khoảng thời gian để cá minh thái phục hồi sản lượng trong tự nhiên cũng là thời gian hoàng kim của cá tra Việt. Từ thập niên 2010 cá minh thái phục hồi và duy trì sản lượng cao cũng là thời gian cá tra ta bơi ngang, thậm chí bơi lên bờ xuống ruộng! Có nhiều phen, truyền thông ở EU tập trung bôi xấu cá tra. Lý do họ làm vậy để các hệ thống kinh doanh cá minh thái lấn át, đẩy lùi cá tra ra khỏi EU, họ rộng đường buôn bán cá của họ. Cơ bản, có tiền nhiều, họ khá thành công trong chiêu trò này.
         Mấy năm gần đây, cá tra Việt bị bồi thêm đòn khá mạnh. Một số nước, chục năm trước qua nước ta mò mẫm học cách sinh sản cá tra nhân tạo. Dĩ nhiên ta đâu thể tự làm bể nồi cơm, nhưng còn bao kẻ hở để họ đạt ý định. Bây giờ có câu “sản lượng cá tra Việt đạt khoảng 50% sản lượng cá tra thế giới” có thể làm không ít người bất ngờ. Quà tặng từ thiên nhiên đặc biệt dành cho mình, nay chia sẻ cùng lúc nhiều nước như Ấn Độ, Indonesia, Bangadesh, Trung Quốc. Đây là những quốc gia rất đông dân, cá tra giá rẻ sẽ là thực phẩm tốt cho người tiêu dùng có thu nhập vừa phải. Sản lượng cá tra nuôi ở các nước này có xu thế tăng mạnh hơn, tỉ trọng cá tra của ta sẽ còn giảm tới đây. Thực ra, cá tra còn có mặt ở nước khác như Thái Lan chẳng hạn. Có thông tin, miền tây có nhà ven sông làm chỗ cho cá tra tự nhiên về tập trung sinh sống. Thu hút cá bằng cách cho ăn định kỳ. Chục năm trước, tôi có du lịch trên sông Chao Phraya (sông Mê Nam) bên Thái Lan, thấy ở ven sông, nhất là khu gần chùa, có nhiều điểm người dân cũng bỏ thức ăn và cá tra bu đông lắm, có con rất lớn, có thể cả chục kg. Người Thái không bắt cá tự nhiên, không tổ chức nuôi mà nhập cá tra fillet ta về tiêu thụ không ít. Chắc do tập quán và tính toán hiệu quả nuôi, chế biến... Nói dong dài, chục năm qua cá tra ta bơi ngang, thỉnh thoảng còn bơi ngược là do cá tương đồng thay thế có nhiều và sau này cá tra nuôi phát triển một số nước, khiến họ hạn chế mua cá của ta như đã từng trước đây.
         Vậy làm sao thoát ra tình cảnh này? Theo tôi, lấy các hãng chế biến cá tra còn ăn nên làm ra để học hỏi. Tôi thấy, có nhiều giải pháp đồng bộ:
         + Giảm giá thành sản phẩm bằng cách giảm chi phí nuôi. Như phục tráng cá bố mẹ có đủ tính trội kháng bệnh, mau lớn, tỉ lệ thức ăn giảm, tỉ lệ sống cao, tỉ lệ phi lê tốt.
         + Giảm giá thành sản phẩm bằng cách tận dụng phế phẩm, từ phế phẩm tạo ra nhiều sản phẩm tiêu dùng trong nước hoặc xuất khẩu. Như làm chế phẩm dinh dưỡng, dầu ăn, bột cá, các sản phẩm khác như chả cá, bao tử cá...
         + Tăng giá trị sản phẩm thông qua nghiên cứu chế biến mặt hàng giá trị cao như tẩm bột chiên, tẩm gia vị, nướng..., nhất là giai đoạn hiện nay, người tiêu dùng rất cần sản phẩm chế biến sẵn.
         + Coi trọng thị trường nội địa trên cơ sở đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng: Thị trường nội địa rất lớn và người tiêu dùng chú trọng thực phẩm tươi. Kỹ thuật tiến bộ không ngừng. Mỗi sáng, Meat Deli có mặt các chợ nhỏ với thịt tươi hấp dẫn, dù cơ sở giết mổ rất xa. Bên Trà Vinh có các điểm bán tôm tươi, rất tươi tại các điểm bán tự động. Sản phẩm nêu trên được bảo quản bằng một hỗn hợp khí phổ biến cho từng yêu cầu, từng sản phẩm, có thể kéo dài cả tuần mà chất lượng không giảm. Cá tra fillet có thể tiêu thụ toàn quốc thông qua giải pháp này, rất đơn giản. Nhưng tạo ra hỗn hợp khí phù hợp là điều không đơn giản. TS Nguyễn Thành Mỹ ở Trà Vinh là người tạo ra thành quả này. Thiết nghĩ các hãng kinh doanh cá nên tìm gặp anh ta để có trước một cơ hội kinh doanh.
         + Chủ quan, nên kiểm soát diện tích, sản lượng nuôi theo hướng cân bằng cung cầu và bền vững. Hàng năm, cơ quan chuyên môn có thể có thông tin về tình hình cá minh thái, tình hình nuôi cá tra các nước để cân đối sản lượng nuôi phù hợp. Chỉ các hộ có đăng ký và có đánh mã số cơ sở nuôi mới được các hãng chế biến mua cá nguyên liệu nhằm tránh nuôi tự phát, khó kiểm soát. Lâu dài, để đạt sự bền vững, nên xem xét môi trường nuôi. Trong đó chú trọng qui định chất lượng nước nuôi, mật độ nuôi. Phải có chuẩn mực tương đồng, sản phẩm cá tra mới thuận lợi lên kệ các hệ thống siêu thị cấp cao trên thế giới.
         Cá tra, tạo ra thu nhập và việc làm rất lớn, tạo ra ngoại tệ năm cao nhất trên 2 tỷ đô-la Mỹ. Cá tra có tới hai Hiệp hội cùng lúc chăm lo. Không thể để cá tra lúng túng như vừa qua kéo dài, dù tại thời điểm này việc tiêu thụ có chút khởi sắc nhưng giá còn thấp. Cẩn có chiến lược cá bố mẹ cũng như các giải pháp dài hạn, đồng bộ như nêu trên. Cũng nên có lời ngợi khen các điểm sáng là các hãng chế biến cá đang vững vàng hiện nay. Chính họ rất xứng đáng là những đầu tàu mạnh để góp phần đưa con tàu cá tăng tốc hơn trong tương lai.
CULOH 5/2021